Lê Hựu Hà là một nhạc sĩ có nhiều đóng góp cho nhạc Việt nói chung và nhạc trẻ nói riêng với những bước đi mang tính khai phá, tiên phong. Ông là một trong những nhạc sĩ thuộc thế hệ đầu tiên Việt hoá nhạc trẻ Âu – Mỹ tại Việt Nam, ông soạn lời Việt cho nhạc ngoại (Ông đã viết lời Việt khoảng gần 100 ca khúc, nổi tiếng có bản Đồng xanh, Những lời dối gian,….). Nhạc sĩ Lê Hựu Hà được đánh giá là một trong những người khởi đầu mang lại cho âm nhạc Việt Nam một luồng gió mới với những sáng tác theo lối đa âm (polyphonic) đầy sôi động. Một số ca khúc tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác của ông như: Nắng Vàng Biển Xanh Và Anh, Vào Hạ, Hãy Yêu Như Chưa Yêu Lần Nào, Nỗi Đau Dịu Dàng, Tôi Muốn, Yêu Em, Yêu Đời Yêu Người, Hãy Vui Lên Bạn Ơi, Hãy Ngước Mặt Nhìn Đời…
Lê Hựu Hà sinh ngày 5 tháng 6 năm 1946 tại Biên Hoà, Đồng Nai trong một gia đình Phật giáo, với pháp danh là Đồng Thành. Ông là người con thứ hai trong gia đình, có cha mẹ đều là công chức và nhà giáo, không ai theo nghệ thuật.
Ngay từ nhỏ, Lê Hựu Hà đã rất yêu âm nhạc nhưng cha ông không muốn con trai mình theo con đường nghệ thuật sau này nên luôn ra sức cấm đoán và ngăn cản. Vì thế nên ông phải tự học và đi học nhạc một cách lén lúc vì sợ bị Cha phát hiện. Bà Minh Anh – em gái của Lê Hựu Hà kể lại như sau: “Không được đào tạo bài bản, anh phải tự học và học một cách lén lút vì sợ cha đánh. Anh Hà đam mê âm nhạc lắm, anh luôn nói dối cha là đi học văn hóa nhưng thật ra là đi tập nhạc”.
Lê Hựu Hà rất giỏi tiếng Anh, ông thường nghe nhiều các loại nhạc Âu – Mỹ. Năm 17 tuổi, ông bắt đầu tập tành sáng tác những ca khúc đầu tay mang phong cách trẻ trung, nhưng lúc đó gia đình vẫn không hề hay biết.
Gia đình Lê Hựu Hà chỉ biết đến chuyện ông chơi đàn và sáng tác nhạc trong một lần tình cờ cha ông xem tivi thì nhìn thấy ông xuất hiện trên truyền hình, đang trình diễn cùng ban nhạc Hải Âu. Tuy nhiên, việc này đã làm cha của Lê Hựu Hà cảm thấy không hài lòng và càng phản đối gay gắt việc ông theo nghệ thuật. Do đó, trong suốt nhiều năm liền, Lê Hựu Hà luôn phải sống trong hai vai trò, ban ngày là một viên chức ngân hàng tận tuỵ với công việc, còn ban đêm thì trở thành một nghệ sĩ, sống đúng với đam mê của mình.
Ông từng chia sẻ: “Tôi sinh năm 1946, là dân Sài Gòn chính gốc. Gia đình rất khó nên không dễ gì đến với âm nhạc. Từ nhỏ đến lớn ông bà già chỉ muốn tôi làm viên chức nhà nước. Thế là tôi trở thành một viên chức ngân hàng mấy chục năm. Tuy nhiên vì yêu âm nhạc từ thuở nhỏ, nên ban ngày thì làm việc, ban đêm tôi lén học nhạc, rồi làm nhạc công ở các club và sau đó chính thức hoạt động âm nhạc chủ yếu ở lĩnh vực biểu diễn. Còn sáng tác ca khúc, trước tiên tôi viết cho chính tôi. Tôi dùng âm nhạc để giải toả những tình cảm khi vui, khi buồn của chính mình”.
Niềm an ủi duy nhất lúc đó của ông chính là mẹ, ngược lại với người cha hà khắc, luôn cấm đoán ông thì mẹ Lê Hựu Hà lại rất thương con. Bà luôn âm thầm ủng hộ con bằng cách mỗi ngày đều ngồi canh cửa hàng đêm, chờ Lê Hựu Hà đi diễn khuya về để mở cửa cho con vào nhà.
Năm 1966, khi đang còn là sinh viên trường Đại học văn khoa Sài Gòn, ban nhạc Hải Âu do Lê Hựu Hà thành lập từ năm 1965 có dịp trình diễn tại Đại hội nhạc trẻ của Trường trung học Lasan Taberd (nay là trường Trần Đại Nghĩa). Trong buổi biểu diễn này, ban nhạc Hải Âu đã có dịp trình diễn một số ca khúc Việt hoá mang phong cách trẻ trung, hiện đại do chính Lê Hựu Hà sáng tác như: Yêu Em, Mai Hương, Nhớ Thương Nhau Hoài, Chiều Về,… với dàn nhạc điện tử.
Âm nhạc của Lê Hựu Hà như thổi một luồng sinh khí mới mẻ cho làng nhạc Sài Gòn vào những năm tháng ấy. Những ca khúc thăng hoa cùng lối chơi đầy ngẫu hứng đã khiến nhiều thế hệ thanh niên tìm lại được niềm yêu đời và tuổi trẻ tưởng chừng như bị hoang phí của mình.
Tuy vào thời điểm bấy giờ, giới trẻ lại chuộng nhạc ngoại quốc, nhiều ban nhạc chuyên trình diễn nhạc ngoại như Spotlights của Tuấn Ngọc, Les Fanatics của Công Thành, Les Vampires của Đức Huy,… đang phát triển mạnh mẽ, nhưng việc một ban nhạc trẻ như ban nhạc Hải Âu dám mạo hiểm thử sức với loại nhạc trẻ sôi động thuần Việt đã gây ra nhiều bất ngờ cho giới thưởng nhạc.
Tết Mậu Thân năm 1968, Lê Hựu Hà bị gọi nhập ngũ tại trường Bộ Binh Thủ Đức, rồi làm việc ở Cục Quân Nhu Gò Vấp, sau ông được giải ngũ vì mắt kém.
Vào giai đoạn đầu thập niên 1970, hầu hết các ban nhạc trẻ tại Sài Gòn đều tham gia vào trào lưu “Việt hoá” các ca khúc nhạc ngoại để trình diễn. Khi ấy Lê Hựu Hà có cơ duyên gặp gỡ với nhạc sĩ Nguyễn Trung Cang – lúc này đang là nhạc sĩ của ban Rolling Sound.
Một hôm vào giữa tháng 6 năm 1971, tại phòng trà Đêm Màu Hồng của nhạc sĩ Phạm Đình Chương, Lê Hựu Hà và Nguyễn Trung Cang chính thức cho ra mắt ban nhạc Phương Hoàng với chủ trương “Người Việt chơi nhạc Việt”. Ngoài việc trình diễn các ca khúc nhạc ngoại lời Việt, ban Phượng Hoàng còn nổi tiếng với các ca khúc nhạc trẻ thuần Việt do chính hai nhạc sĩ Lê Hựu Hà Và Nguyễn Trung Cang sáng tác, lúc này hai giọng ca chính của nhóm là Hoài Khanh và Mai Hoa (vốn là ca sĩ riêng của Đêm Màu Hồng).
Sau một thời gian thì ban Phượng Hoàng dời sang hoạt động ở các phòng trà khác là Queen Bee và Maxim’s để phù hợp với phong cách biểu diễn của nhóm. Lúc này Mai Hoa và Hoài Khanh phải rời nhóm do là ca sĩ riêng của Đêm Màu Hồng không thể đi trình diễn ở các phòng trà khác.
Tại Queen Bee, Lê Hựu Hà đã gặp được giọng ca đầy nội lực, nam tính và trẻ trung của Elvis Phương. Sau khi Elvis Phương thu thanh ca khúc “Yêu Em” của Lê Hựu Hà và khiến ca khúc trở thành bản nhạc được yêu thích trong giới trẻ, Lê Hựu Hà đã quyết định mời Elvis Phương tham gia vào ban nhạc Phượng Hoàng. Từ đó, ban Phượng Hoàng bắt đầu hành trình chinh phục giới trẻ Sài Gòn bằng những nhạc phẩm thuần Việt. Với giọng ca đầy nam tính của Elvis Phương cùng với những ca khúc đầy chất nghệ sĩ, yêu đời của Lê Hựu Hà và Nguyễn Trung Cang, đã biến Phượng Hoàng thành ban nhạc được yêu thích nhất thời bấy giờ.
Trên sân trường Lasan Taberd vào những năm 1972, 1973 trong các chương trình Đại nhạc hội nhạc trẻ liên tục được tổ chức với sự tham gia của hàng ngàn khán giả trẻ cuồng nhiệt (đỉnh điểm là 20.000 người tham dự). Đây cũng chính là nơi đưa ban nhạc Phượng Hoàng đến với đông đảo khán giả trẻ Sài Gòn, đưa các thành viên của ban nhạc trở thành những người có tên tuổi trong lòng khán thính giả yêu nhạc. Những ca khúc nhạc trẻ của Lê Hựu Hà được giới trẻ Sài Thành thời đó đặc biệt yêu thích như: Tôi Muốn, Hãy Ngước Mặt Nhìn Đời, Yêu Em, Lời Người Điên, Hãy Vui Lên Bạn Ơi, Bài Hát Cho Người Tuổi Trẻ, Huyền Thoại Người Con Gái, Yêu Người Và Yêu Đời,……
Sau 4 năm hoạt động mạnh mẽ thì ban Phượng Hoàng tan rã. Đầu năm 1974, Lê Hựu Hà cùng một vài thành viên còn lại của nhóm thành lập ban Mây Trắng và trình diễn một số ca khúc mới của ông như: Đôi Khi Ta Muốn Khóc, Hãy Ngước Mắt Nhìn Đời,.. Tuy nhiên, ban nhạc chỉ hoạt động được một thời gian ngắn thì biến cố lịch sử tháng 4 năm 1975 xảy đến ban nhạc tan rã.
Sau sự kiện 30 tháng 4 năm 1975, Lê Hựu Hà bị Sở Văn hoá thông tin Thành phố Hồ Chí Minh nhầm tên ban nhạc Phượng Hoàng với chương trình Phượng Hoàng của Quân lực VNCH nên ông bị bắt đi học “cải tạo tư duy”.
Sau một thời gian ngừng sáng tác khá lâu, đến cuối thập niên 70, ông thành lập ban nhạc Hy Vọng gồm ông, Quốc Dũng, Mạnh Tuấn, Huỳnh Hiệp, Bảo Chân, Lý Được, Minh Hải,…và các ca sĩ Sĩ Thanh, Tuyết Loan, Trang Kim Yến . Đây cũng là một trong những ban nhạc nổi tiếng, có nhiều hoạt động nổi bật ở giai đoạn này. Sau khi ban này tan rã, Lê Hựu Hà tiếp tục ra mắt ban nhạc Phiêu Bồng trình bày nhiều ca khúc khúc nổi tiếng do chính ông sáng tác như: Hãy Yêu Như Chưa Yêu Lần Nào, Vị Ngọt Đôi Môi, Ngỡ Đâu Tình Đã Quên Mình…
Ngoài sáng tác nhạc và chơi nhạc, Lê Hựu Hà còn viết lời Việt cho khoảng 100 ca khúc nhạc ngoại, nổi tiếng nhất trong số đó là Người Đến Từ Triều Châu, Đồng Xanh, Tình Bạn, Những Lời Dối Gian,…
Bấm vào hình trên để nghe ca khúc do Người Đến Từ Triều Châu.
Từ sau năm 1998, Lê Hựu Hà hợp tác với nhạc sĩ Tùng Châu thực hiện một số ca khúc độc quyền cho Trung tâm Thuý Nga trong chương trình Paris By Night như: Khổ Vì Yêu Nàng, Hai Chiếc Bóng Cô Đơn, Vị Ngọt Đôi Môi… những nhạc phẩm này, chủ yếu do Tùng Châu viết nhạc, Lê Hựu Hà viết lời.
Tuy hoạt động nghệ thuật nhiều nhưng cuộc sống của ông vẫn khá vất vả và gặp nhiều khó khăn do lý lịch từng là “nguỵ quân”. Cho tới cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21, những sáng tác của ông vẫn bị cấm lưu hành.
Về đời tư gia đình, theo lời bà Minh Anh – em gái của nhạc sĩ Lê Hựu Hà thì ông có 5 người phụ nữ bên mình, trong đó có 3 người chính thức trở thành vợ Lê Hựu Hà.
Người vợ đầu tiền của Lê Hựu Hà là một người phụ nữ tên Mai Hương. Hai người quen biết nhau và kết hôn khi Lê Hựu Hà còn trẻ, lúc này ông vừa bắt đầu sáng tác và bà chính là nguồn cảm hứng để ông sáng tác ca khúc mang tên “Mai Hương” được Elvis Phương trình bày vào đầu thập niên 1970. Nhưng họ chỉ sống với nhau được một vài năm và có với nhau 2 người con thì chia tay.
Người vợ sau cùng của Lê Hựu Hà là ca sĩ Nhã Phương (em gái ca sĩ Bảo Yến). Hai người gặp nhau lần đầu tiên vào năm 1979 khi Nhã Phương chuyển về công tác tại Ban Văn Nghệ, Đài truyền hình Tp. HCM. Họ có dịp cộng tác với nhau trong một số chương trình văn nghệ của đài, người đàn kẻ hát. Vốn đã mến mộ nhạc của người nhạc sĩ tài hoa này từ lâu nên sau khi gặp gỡ, Nhã Phương nhanh chóng có cảm tình Lê Hựu Hà dù ông đã trải qua tới 4 đời vợ trước đó và lớn hơn cô tới 14 tuổi.
Trong mắt nhiều nghệ sĩ đồng nghiệp, dù hai người chênh lệch tuổi tác khá lớn nhưng họ lại là một cặp đôi đẹp, tài năng tương xứng. Họ đến với nhau vì tình yêu và vì cả mê đắm tài năng của nhau. Ca sĩ Chung Tử Lưu cho biết vào thời điểm đó: “Hai anh chị rất đẹp đôi, đến với nhau ai cũng ngưỡng mộ. Ở hai người, có cái tài hòa cùng cái tình. Nếu chị Nhã Phương hát không hay thì anh Hà chắc không yêu. Ngược lại, nếu anh Hà không sáng tác hay thì chắc chị Phương không đặt tình cảm vào người hơn nhiều tuổi như vậy”.
Chính ca sĩ Nhã Phương sau này cũng thừa nhận rằng tình cảm cô dành cho chồng khi đó không chỉ là tình yêu mà còn là sự ngưỡng mộ và thần tượng đối với một tài năng âm nhạc. Cô chia sẻ rằng: “Anh ấy rất tài năng. Tôi yêu anh lúc nào không hay!”. Hai người chính thức kết hôn vào năm 1985, rồi dọn về sống chung trong căn nhà của cha mẹ Lê Hựu Hà tại số 89 Hồ Hảo Hớn, P. Cô Giang, Q.1 (trước năm 1985 là đường Huỳnh Quang Tiên).
Thời gian đầu mới kết hôn, hai người sống rất vui vẻ và hạnh phúc, Nhã Phương sinh được hai cô con gái. Thế nhưng sau một thời gian dài chung sống, do nhiều khúc mắc trong cuộc sống vợ chồng nên hai người chia tay nhau sau 23 năm chung sống.
Mặc dù từng có nhiều người phụ nữ bên cạnh ông, nhưng người nhạc sĩ ấy lại ra đi khi cô độc một mình. Ngày 11 tháng 5 năm 2003, Lê Hựu Hà được phát hiện đã ra đi mãi mãi tại nhà riêng ở Hồ Hảo Hớn trong tư thế nằm ngửa dưới sàn nhà. Khi cảnh sát đến khám nghiệm hiện trường thì kết luận ông đã qua đời trước đó vài ngày do tai biến mạch máu não khi mới chỉ 53 tuổi. Trước đó không lâu, Lê Hựu Hà còn khoe với bạn bè mới vừa nhận được giấy báo của chính phủ Hoa Kỳ chấp nhận cho ông sang California để đoàn tụ với hai con chung với người vợ đầu.
Sự ra đi đột ngột của người nhạc sĩ tài năng ấy đã để lại cho người mến mộ nhiều nỗi xót xa và dấy lên mối nghi hoặc trong dư luận một thời gian dài.
Thoixua biên soạn