Nếu để ý kỹ, chúng ta sẽ dễ dàng nhận ra một sự thật đó là ngôn ngữ Sài Gòn từ những năm trước 1975 đều đậm phong cách người lính. Cũng không quá khó hiểu với điều này đây, bởi miền Nam ở thời kỳ đó vẫn đang ở những giai đoạn gọi là “leo thang chiến tranh” với các lệnh “tổng động viên” được phát động trên toàn lãnh thổ. Nếu đã vậy, tại sao chúng ta không cùng tìm hiểu đôi chút về “ngôn ngữ người lính Sài Gòn” cũng như đang tìm hiểu ngôn ngữ người miền Nam trước năm 1975 sẽ như thế nào?
Trước năm 1975, nước chúng ta vẫn đang chìm trong Chiến tranh Việt Nam nên hầu hết các thanh niên đến độ tuổi 18 sẽ đều bị “động viên” vào quân ngũ để tiến hành những đợt tập huấn có thể ngắn hạn hoặc dài hạn rồi sau đó là được đưa đến sa trường mà tiến hành chiến đấu; chỉ trừ những trường hợp được “hoãn dịch” vì sức khỏe cá nhân, hoàn cảnh gia đình hoặc về trình độ học vấn,….sẽ được hoãn. Nhưng nếu đất nước cần thì vẫn bắt buộc phải đi, đó không chỉ là nghĩa vụ mà còn là trách nhiệm của công dân trên đất nước Việt Nam. “Đi lính” nó là thuật ngữ có tần suất xuất hiện thường xuyên trên đầu môi cũng như là trong tâm thức của hầu hết mọi người trong thời điểm đó. Các bậc cha mẹ dường như đều rất lo lắng khi con cái đến tuổi đi “quân dịch”, bởi thời buổi chiến tranh, hiểm nguy bao quanh, “đi lính” làm gì có ai biết được ngày về, trừ khi đất nước được hoàn toàn độc lập. Còn các thanh niên thì lại đứng trước một ngã rẽ quan trọng của cuộc đời: “Xếp bút nghiên theo việc đao cung”, buông bỏ áo thường dân để khoác lên mình màu áo xanh người lính, gánh trên vai trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc quê hương. Mối lo chung của họ được thể hiện rõ nhất nỗi ám ảnh của “Thi rớt tú tài”, bởi nam giới thời đó, nếu thi hỏng tú tài I sẽ phải trình diện “nhập ngũ quân đội” và đi “quân dịch” hai năm hoặc bị đưa vào trường hạ sĩ quan.
COCC dường như ở thời đại nào cũng có, những thành phần này luôn có những cách để luồn lách trốn khỏi những đợt tuyển chọn đi lính (COCC là cụm từ viết tắt của Con Ông Cháu Cha – ý chỉ những người sinh ra đã ở vạch đích, là thành phần phổ biến trong xã hội Việt Nam dùng để ám chỉ con cháu của những người có quyền lực, ngoài ra còn được gọi là Con Ông Cháu Chị). Người Sài Gòn vẫn hay dùm cụm từ “trốn lính” hay “trốn quân dịch” để ám chỉ cho những trường hợp này và một trong những cách để “trốn lính” mà COCC hay dùng nếu con mình rớt Tú Tài chính là cho các “quý tử” đi du học. Không thì, cùng lắm là khi bị “bắt lính” các bậc cha mẹ sẽ lo “chạy” cho con, để các “quý tử” được phục vụ trong các đơn vị không tham gia tác chiến, chỉ cần làm “lính văn phòng” thôi, hay còn được gọi bằng một thuật ngữ phổ thông hơn và có phần “chế giễu” hơn là “lính kiểng”, đúng chất lính nhưng chỉ để làm “kiểng”. Người ta thường dùng từ “kiểng” để chỉ những loài hoa, loài cây cây cảnh để làm đẹp cho nhà, làm thoáng mát cho không gian sống nhưng từ “lính kiểng” lại được dùng để ám chỉ một hình thức “tự làm đẹp đời mình” khi viễn cảnh của đất nước thì u ám bởi chiến tranh vẫn đang diễn ra, nhiều người chiến sĩ thực thụ phải đối mặt hàng ngày hàng giờ với bom đạn khói lửa và chết chóc, thì họ lại ngồi văn phòng để thủ thân.
Ngoài cách gọi mỉa đó ra, đôi khi “lính kiểng” còn được gọi bằng một cái tên nghe qua có chút ngộ nghĩnh nhưng thực chất lại vô cùng thâm thúy, đó là “lính cậu”. Nghĩa cũng khá đơn giản, chả là do những thứ lính này có xuất thân là những “cậu ấm” con nhà quyền thế, cha mẹ đều là những người có chức quyền trong xã hội thời đó hoặc không thì giàu có bề thế. Nói trắng ra, họ là “lính nhưng lại chẳng phải là lính”, bởi nếu đem so sánh với những chiến binh thực thụ nơi sa trường, ngày đêm phải đương đầu với hung hiểm, vai luôn mang theo súng đạn, ngày canh gác, đêm hành quân ở những tiền đồn heo hút hoặc nơi rừng núi sâu thẳm, cách biệt hoàn toàn với chốn đô thành phồn hoa ngựa xe tấp nập. Thì những “lính cậu” lại chỉ là mang thân “lính” nhưng lại chỉ biết “cưỡi ngựa xem hoa mà thôi”, làm gì xứng được với chức danh người chiến sĩ. Xem ra, câu nói “huynh đệ chi binh” không phải lúc nào cũng được áp dụng đúng theo ý nghĩa của nó, đôi khi lại khác biệt quá lớn hay nói câu là “không so sánh sẽ không có đau thương”.
“Trốn lính” đồng nghĩa với việc chấp nhận một cuộc sống bên lề của xã hội. Tại sao lại nói vậy? Vì những người “trốn lính” sẽ phải sống “trốn chui trốn nhủi” khi vô tình bắt gặp bóng dáng của những cảnh sát, quân cảnh. Cuộc sống của những thành phần “trốn lính” là một chuỗi ngày sống bấp bênh, không tương lai, không định hướng ngay giữa lòng Sài Gòn phồn hoa đô hội. Vì thế, mà nhiều người chấp nhận tự chặt đi “ngón tay bóp cò” (ngón trỏ) để được “miễn” đi lính, thậm chí, còn nhiều “tự hành xác” mình bằng cách để bản thân “gầy trơ xương” để khi bị gọi vào các trung tâm nhập ngũ sẽ được trả về vì không đủ sức khỏe.
Nếu trừ bỏ đi những thành phần này thì hầu hết các thế hệ thanh niên miền Nam xưa, kẻ trước người sau đều nối đuôi nhau rời khỏi ghế nhà trường mà khoác lên mình trang áo lính, gác bỏ chiếc áo học trò trắng tinh khôi mang lên người chiếc ao xanh Tổ quốc. Đó có thể là màu áo “rằn ri” của những binh chủng dữ dằn như lính nhảy dù (hay gọi tắt là lính dù, là một lực lượng tác chiến đặc biệt dùng dù nhảy vào các chiến tuyến, thuộc lục quân hoặc không quân), họ thường được “thần tượng hóa” thành các “thiên thần mũ đỏ”. Lực lượng tổng trừ bị của Quân lực Việt Nam Cộng hòa gồm có bốn dạng binh chủng: Biệt cách dù (hay còn gọi là Biệt cách Nhảy dù), nhảy dù, Biệt động quân và Thủy quân lục chiến. Trong đó, Biệt cách dù và Thủy quân lục chiến đội trên đầu chiếc “mũ bê – rê xanh”, còn Biệt động quân thì lại chọn màu mũ nâu. Nói về 81st Airborne Commando Battalion (viết tắt là 81st ACB) còn gọi là Liên đoàn 81 Biệt cách Nhảy dù, trong trận chiến An Lộc có hai câu thơ rất nổi tiếng, được cảm đề trên cổng nghĩa trang thành phố do một giáo viên viết: “An Lộc Địa Sử Ghi Chiến Tích – Biệt Cách Dù Vị Quốc Vong Thân”.
Tuy nhiên, mũ bê – rê không phải lúc nào cũng được mang trên đầu các chiến sĩ, nó chỉ được dùng khi về phép hoặc các dịp đặc biệt, còn khi ra trận, mọi quân binh đều đội một chiếc “mũ sắt. Bên trong chiếc mũ sẽ có thêm một lớp “mũ nhựa” được lót để bảo vệ phần đầu người binh sĩ. Trên nguyên tắc là thế, nhưng vẫn có trường hợp đạn xuyên thủng “mũ sắt” ghim thẳng vào đầu người lính nếu được bắn ra từ khoảng cách gần.
Lính Bộ binh nhìn có vẻ “hiền” hơn trong bộ đồ kaki, nhưng về sau này lại được thay thế bằng bộ quân phục “bốn túi”, áo được bỏ bên ngoài quần, nhìn gần giống với trang phục của những lính Mỹ. Điểm đặc biệt trong quân phục của lính Bộ binh là buộc phải “gom ống quần”, trong khi Không quân và Hải quân lại được buông xõa thoải mái, ống quần được thả xuống “lè phè”, nhìn có phần phóng khoáng hơn. Cũng vì thế, mà các lính Không quân với Hải quân rất sợ bị “gom ống quần lội bộ”, bởi nó là thuật ngữ đồng nghĩa với việc bị thuyên chuyển sang Bộ binh để tiến hành tác chiến…
Giày mang trên chân của những chiến sĩ được gọi là “giày trận” hay “bốt đờ sô” (bottes de saut), mỗi đôi nặng khoảng một ký rưỡi. Ngày trước, loại này được chế tác hoàn toàn bằng da nhưng sau này thì được kết hợp giữa da và vải, phần dưới làm bằng da, phần cổ bằng vải nylon nên trông có phần nhẹ nhàng hơn, đặc biệt là đối với những chiến sĩ hành quân trong những chuyến phải lội rừng, vượt suối. Lính “địa phương quân” và “Nghĩa quân (ban đầu có tên gọi là “Bảo an” và “Dân vệ”) hay còn gọi là Tiểu đoàn Địa phương quân thì có phần hẩm hiu hơn với những đôi giày bằng vải bố, gọi tắt là “giày bố”, nó dạng dạng như “giày Ba – ta” nhưng phần cổ cao hơn so với những loại giàu thông thường.
Bắt đầu từ những ngày đầu tiên khi tiến hành trình diện tại các Trung tâm Tuyển mộ Nhập ngũ, những thanh niên dù tự giác “đăng lính” hay ở tình trạng bị “bắt lính” cũng đều phải trải qua một trong những thủ tục là làm “thẻ bài”. Thời đó, tấm “thẻ bài” được xem là vật bất ly thân của người chiến sĩ, trong suốt thời gian nhập ngũ của quân nhân nó sẽ được đeo cố định trên cổ. Tấm thẻ này tựa như một tấm lắc được đeo ở cổ con chó nên người Mỹ vẫn gọi nó là… “dog tag”. Dog tag thường được chế tạo từ kim loại không gỉ chống ăn mòn, mỗi quân nhân bắt buộc có 2 tấm “thẻ bài” được đeo bằng sợi dây kim loại. Trên mỗi thẻ ngoài có họ và tên, còn được thêm vào những thông tin liên quan đến “số quân”, nhóm máu, lịch sử tiêm chủng. Để khi quân lính bị thương, cần tiếp máu, quân y nhìn vào tấm thẻ sẽ biết ngay được loại máu để cấp cho họ kịp thời. Và khi người chiến sĩ tử trận, một tấm thẻ được bỏ vào miệng tử sĩ, một tấm thẻ được lưu lại đơn vị để làm tài liệu báo cáo.
Trong âm nhạc, có một bài hát mang tên “Tấm thẻ bài” do nhạc sĩ Huỳnh Anh sáng tác và được trình bày qua giọng ca của Thanh Thúy đã mang đến cho người nghe những xúc cảm và rung động. Đến tận bây giờ, khi nghe lại ca khúc đó hoặc nhìn thấy đâu đó những tấm thẻ bài này, chúng ta đều cảm thấy ngậm ngùi và có phần chua xót thay cho những chiến sĩ đã hy sinh thân mình cho Tổ quốc. Nhạc sĩ Huỳnh Anh đã viết nên những câu hát rất xúc động trên nền giai điệu da diết:
“Sau cuộc chiến này còn chi không anh?
Còn chi không anh?
Hay chỉ còn lại tấm thẻ bài
Đã mờ mờ mang tên anh.
…..
Anh đã đi đã đi vào vùng biển đời người
Anh ngủ yên ngủ yên như cỏ úa
Anh ơi sau cuộc chiến này
Có còn chi để lại
Hay chỉ còn tấm thẻ bài mang tên anh
Tấm thẻ bài mang thẫm máu anh
Máu Việt Nam mang tình của mẹ
Tình của mẹ không bao giờ hận thù
……
Anh anh có biết
Tấm thẻ bài của anh để lại
Cuộc chiến này vẫn còn đó không thôi
Cuộc chiến này vẫn còn đó anh ơi….”
Ngoài những thứ quân trang hay quân dụng được cấp phát trong quá trình nhập ngũ của lính, ngoài một chiếc balo, người chiến sĩ còn được phát thêm “poncho”, nó là một tấm vải che mưa trùm đầu theo kiểu vải khoác, nó là thứ quý giá còn hơn cả áo chống đạn của lính Mỹ trên chiến trường Việt Nam. “Poncho” ngoài tác dụng như một áo mưa, nó còn có một công dụng khác mà chẳng có bất kỳ người lính nào muốn sử dụng đến, chính là khâm liệm xác của tử sĩ tử trận trên chiến trường.
